حسن نوروزی، رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، در نشست «هدفمندی یارانه‌ها و معمای رفاه» اعلام کرد که بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، یارانه سه دهک بالای درآمدی، شامل ۱۸ میلیون نفر، تا پایان سال حذف خواهد شد. این تصمیم با همکاری وزارت رفاه در حال اجراست و هدف آن هدایت منابع به سمت نیازمندان واقعی و تقویت عدالت اجتماعی است.

چالش‌های نظام یارانه‌ای؛ از پنهان تا نقدی

نوروزی با اشاره به تخصیص ۲۱ درصد بودجه دولت (۱۰۴۶ همت) به یارانه‌ها، از جمله ۸۸ همت برای دارو و ۳۶ همت برای یارانه نقدی و مستمری کمیته امداد و بهزیستی، تأکید کرد که یارانه‌های پنهان، مانند ۲۰۰۰ همت برای بنزین، کارایی لازم را ندارند. وی افزود که ایران روزانه ۴ دلار یارانه به هر نفر می‌دهد، اما این مبلغ به دلیل تورم احساسی، تأثیر چندانی بر رفاه خانوارها ندارد.

ناکارآمدی پایگاه‌های اطلاعاتی؛ مانع اصلی دهک‌بندی

نوروزی نبود پایگاه اطلاعاتی دقیق را بزرگ‌ترین مانع اصلاح یارانه‌ها دانست. روش خوداظهاری در سال ۹۳ شکست خورد و شاخص‌هایی مانند املاک، خودرو، تراکنش‌های بانکی و سفرهای خارجی برای دهک‌بندی دقیق نیستند. وی پیشنهاد داد که اطلاعات خانوارها به‌صورت ثبتی-مبنایی و با همکاری سازمان ثبت احوال اصلاح شود. این فرآیند در ۱۸ استان آغاز شده و مراجعات حضوری به استانداری‌ها حذف شده است.

یارانه‌های مشروط؛ پیشنهادی برای کارایی بیشتر

نوروزی و امید حاجتی، رئیس سابق سازمان هدفمندسازی، پیشنهاد کردند که یارانه‌ها به‌صورت مشروط و زمان‌دار پرداخت شوند، مثلاً به شرط ثبت‌نام فرزندان در مدرسه یا کاهش اعتیاد. حاجتی تأکید کرد که یارانه باید نوسانات تورمی را جبران کند و به اقشار مرفه پرداخت نشود. وی افزود که یارانه‌های غیرمستقیم، مانند یارانه دارو، به دلیل رانت و فساد ناکارآمد هستند و باید به مصرف‌کننده نهایی اختصاص یابند.

ناکارآمدی یارانه‌های انرژی؛ بنزین، برق و گاز

نوروزی و علی عسگری، رئیس اسبق سازمان هدفمندسازی، از یارانه‌های انرژی انتقاد کردند. مصرف روزانه ۱۳۹ میلیون لیتر بنزین با یارانه پنهان ۲۰۰۰ همت، نمونه‌ای از این ناکارآمدی است. عسگری پیشنهاد کرد که قیمت حامل‌های انرژی به‌تدریج اصلاح شود، مشابه سیاست سال ۸۹ که افزایش سالانه ۱۵ تا ۲۰ درصدی را پیش‌بینی کرده بود. وی افزود که فریز قیمت‌ها، ناترازی‌هایی مانند بدهی سنگین وزارت نیرو به نیروگاه‌های خصوصی را ایجاد کرده است.

نیاز به نظام تأمین اجتماعی؛ جایگزینی برای یارانه فراگیر

هر سه رئیس فعلی و سابق سازمان هدفمندسازی با نظام فعلی یارانه‌ها مخالف‌اند و معتقدند باید به سمت نظام تأمین اجتماعی حرکت کرد. عسگری از مواردی مانند دریافت یارانه توسط یک نفر برای ۵۶ خانوار یا ثبت خانوارهای غیرواقعی انتقاد کرد و خواستار تجمیع نهادهای یارانه‌دهنده مانند کمیته امداد و بهزیستی شد. حاجتی نیز تأکید کرد که یارانه باید معیشت خانوارها را به‌صورت فصلی تنظیم کند و اقشار مرفه از آن حذف شوند.

اصلاحات تدریجی؛ راهکار یا تابو؟

عسگری با اشاره به تجربه ناکام هدفمندسازی از سال ۸۹، گفت که انتقال تصمیم‌گیری به مجلس و عدم جرأت حذف یارانه اقشار مرفه، نظام یارانه‌ها را ناکارآمد کرده است. وی پیشنهاد کرد که قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی به شورای اقتصاد بازگردد و اصلاحات به‌صورت تدریجی انجام شود تا اثرات تورمی و اجتماعی آن کنترل شود.