بازار؛ گروه صنعت: در دوران تحریم‌های گسترده، ایران با اتکا به ظرفیت‌های داخلی، مهندسی معکوس و نوآوری صنعتی توانست مسیر توسعه را حفظ کرده و وابستگی خود به واردات تجهیزات صنعتی را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد. این روند نه‌تنها به کاهش ارزبری منجر شد، بلکه نقش شرکت‌های بزرگ و دانش‌بنیان را در تحول صنعتی کشور برجسته کرد و نشان داد که توسعه صنعتی در شرایط محدودیت نیز امکان‌پذیر است.
اگر سیاست‌گذاری‌ها با ظرفیت‌های واقعی تولید هم‌راستا باشند. برای نمونه در قالب ۹ میز ساخت داخل، بیش از ۲۰۰ قطعه و تجهیز صنعتی تولید شد که شامل قطعات کلیدی در صنایع خودرو، پتروشیمی، برق، فولاد و مس بود. این حرکت، نقطه‌عطفی در گذار از مونتاژ صرف به سمت توسعه فناوری داخلی محسوب می‌شود و زیرساخت‌های پژوهشی و تولیدی کشور را فعال کرده است.
نتیجه این تلاش‌ها، کاهش چشمگیر در هزینه‌های ارزی کشور بوده است. طبق اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت، داخلی‌سازی تجهیزات صنعتی منجر به صرفه‌جویی ارزی معادل چند میلیارد یورو شده است. این نشان می‌دهد که بومی‌سازی نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک فرصت راهبردی برای ارتقای استقلال صنعتی کشور است.
روند واردات تجهیزات صنعتی در یک دهه گذشته نیز گویای این تحول است. در سال ۱۴۰۰، کل واردات تجهیزات صنعتی به حدود ۸ میلیارد دلار می‌رسید که بخش قابل توجهی از آن مربوط به ماشین‌آلات سنگین و فناوری‌های خاص بود. اما این میزان واردات در سال ۱۴۹۳ کاهش بافت که ناشی از ظرفیت داخلی سازی بیش از ۳۵۰۰ شرکت فعال در حوزه ساخت تجهیزات صنعتی است. برآوردها نشان می‌دهد که امکان جلوگیری از حداقل ۵ میلیارد دلار واردات سالانه وجود دارد.
در همین راستا، عمق ساخت داخل در برخی صنایع به شکل چشمگیری افزایش یافته است. در صنعت نیروگاهی، حدود ۹۵ درصد تجهیزات مورد نیاز اکنون در داخل کشور تولید می‌شود. در پتروشیمی این رقم به ۶۵ درصد و در فولاد به ۹۰ درصد رسیده است. این آمارها نشان می‌دهد که ایران، با وجود محدودیت‌های بین‌المللی، توانسته است با اتکا به توان داخلی، مسیر توسعه صنعتی را ادامه دهد و وابستگی به واردات را کاهش دهد.
تمرکز بر طراحی و تولید قطعات در مسیر خودکفایی
امیرحسین کاوه عضو اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با خبرگزاری بازار اظهار کرد: شرکت‌های صنعتی و فناور، به‌ویژه در حوزه‌های صنعتی با تمرکز بر طراحی و تولید قطعات پیچیده، توانستند بسیاری از تجهیزات وارداتی را بومی‌سازی کنند.
امیرحسین کاوه معتقد است که آنچه بیش از پیش در دوران تحریم اهمیت یافته، نقش شرکت‌های بزرگ صنعتی در هدایت جریان نوآوری و تعمیق بومی‌سازی است. این شرکت‌ها، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مهندسی معکوس، نه‌تنها توانسته‌اند خلأ ناشی از محدودیت‌های وارداتی را پر کنند
وی افزود: این دستاوردها، حاصل هم‌افزایی میان سیاست‌گذاری هوشمند، ظرفیت‌سازی فناورانه، و مشارکت فعال شرکت‌های بزرگ و دانش‌بنیان است. ادامه این مسیر، نیازمند تقویت زیرساخت‌های استانداردسازی، آموزش نیروی انسانی متخصص، و ایجاد پیوند مؤثر میان صنعت، دانشگاه و دولت است. تنها در چنین بستری است که می‌توان از ظرفیت‌های داخلی به‌عنوان موتور محرک توسعه پایدار بهره گرفت و ایران را به یکی از قطب‌های صنعتی منطقه تبدیل کرد.
عضو اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: آنچه بیش از پیش اهمیت یافته، نقش شرکت‌های بزرگ صنعتی در هدایت جریان نوآوری و تعمیق بومی‌سازی است. این شرکت‌ها، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مهندسی معکوس، نه‌تنها توانسته‌اند خلأ ناشی از محدودیت‌های وارداتی را پر کنند، بلکه به تدریج به بازیگران اصلی در زنجیره تأمین داخلی تبدیل شده‌اند. پروژه‌های مشترک میان صنایع مادر و شرکت‌های دانش‌بنیان، به تولید تجهیزات پیچیده‌ای منجر شده که تا پیش از این، صرفاً از طریق واردات تأمین می‌شدند.
کاوه گفت: این تحول، به‌ویژه در صنایع فولاد، پتروشیمی، برق و خودروسازی مشهود است. به‌عنوان نمونه، در صنعت فولاد، بیش از ۹۰ درصد تجهیزات مورد نیاز اکنون در داخل کشور تولید می‌شود؛ رقمی که در دهه گذشته کمتر از ۳۰ درصد بود. در حوزه صنعتی دیگر نیز، عمق ساخت داخل به بیش از ۷۵ درصد رسیده است، به‌طوری که بسیاری از توربین‌ها، ژنراتورها و تجهیزات کنترلی اکنون با دانش بومی تولید می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه ادامه این روند، کاهش چشمگیر در هزینه‌های ارزی کشور بوده است، گفت: طبق گزارش‌های رسمی، تنها در چهار سال گذشته، داخلی‌سازی تجهیزات صنعتی منجر به صرفه‌جویی ارزی شده است. این نشان‌دهنده توان فنی کشور در تولید تجهیزات پیچیده است، بلکه گواهی بر اثربخشی سیاست‌های حمایتی از تولید داخل و شرکت‌های فناور نیز محسوب می‌شود.
این عضو اتاق بازرگانی گفت: در یک نگاه کلان، واردات تجهیزات صنعتی ایران طی یک دهه گذشته با نوساناتی همراه بوده، اما روند کلی آن کاهشی بوده است.
نوآوری فناورانه و هم‌افزایی میان بخش‌های مختلف صنعتی
همچنین آرمان خالقی عضو هیأت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفتگو با خبرنگار بازار اظهار کرد: مسیر توسعه صنعتی ایران در دوران تحریم، بیش از آنکه متکی بر واردات و فناوری خارجی باشد، بر پایه توان داخلی، نوآوری فناورانه و هم‌افزایی میان بخش‌های مختلف صنعتی بنا شده است. این رویکرد، نه‌تنها تاب‌آوری اقتصادی کشور را افزایش داده، بلکه زمینه‌ساز شکل‌گیری یک اکوسیستم صنعتی مستقل و رقابت‌پذیر در سطح منطقه‌ای و جهانی شده است. ادامه این روند، نیازمند تداوم حمایت‌های سیاست‌گذار، تسهیل دسترسی به منابع مالی، و تقویت زیرساخت‌های پژوهشی و تولیدی در سطح ملی است.
به گفته آرمان خالقی صنایع پیشرفته نیازمند نسل جدیدی از مهندسان و فناوران هستند که نه‌تنها با دانش روز آشنا باشند، بلکه توانایی کار در محیط‌های چندرشته‌ای، حل مسئله، و توسعه محصول را داشته باشند. در این راستا، همکاری میان دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنایع باید تقویت شود تا چرخه آموزش، پژوهش و تولید به‌صورت یکپارچه عمل کند
وی افزود: در این چارچوب، یکی از الزامات حیاتی برای حفظ شتاب توسعه صنعتی، ایجاد پیوند مؤثر میان سیاست‌گذاری کلان و نیازهای عملیاتی صنایع است. تجربه موفق داخلی‌سازی در سال‌های اخیر نشان داده که هرگاه سیاست‌های حمایتی با نیازهای واقعی تولیدکنندگان هم‌راستا بوده‌اند از جمله در تخصیص منابع، تسهیل مجوزها، و حمایت از تحقیق و توسعه نتایج ملموس و پایداری حاصل شده است. به همین دلیل، تداوم این مسیر نیازمند نهادینه‌سازی سازوکارهایی است که شرکت‌های بزرگ و دانش‌بنیان را در مرکز تصمیم‌گیری‌های صنعتی قرار دهد.
این عضو خانه صنعت، معدن و تجارت گفت: از سوی دیگر، توسعه زیرساخت‌های استانداردسازی، آزمون و ارزیابی کیفیت نیز باید همگام با رشد تولید داخلی پیش برود. در غیاب نظام‌های اعتبارسنجی فنی و گواهی‌نامه‌های قابل قبول در سطح بین‌المللی، بسیاری از محصولات داخلی حتی با کیفیت بالا در ورود به بازارهای جهانی با مانع مواجه می‌شوند. بنابراین، ایجاد مراکز تخصصی آزمون، ارتقای نظام استاندارد ملی، و تعامل با نهادهای بین‌المللی اعتباردهی، از جمله اقدامات ضروری برای تثبیت جایگاه ایران در زنجیره تأمین جهانی است.
خالقی همچنین، گفت: باید توجه به آموزش نیروی انسانی متخصص، به‌ویژه در حوزه‌های مهندسی، طراحی صنعتی، و مدیریت پروژه، باید در اولویت قرار گیرد. صنایع پیشرفته نیازمند نسل جدیدی از مهندسان و فناوران هستند که نه‌تنها با دانش روز آشنا باشند، بلکه توانایی کار در محیط‌های چندرشته‌ای، حل مسئله، و توسعه محصول را داشته باشند. در این راستا، همکاری میان دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنایع باید تقویت شود تا چرخه آموزش، پژوهش و تولید به‌صورت یکپارچه عمل کند.
وی تصریح کرد: در نهایت، آنچه مسیر توسعه صنعتی ایران را در شرایط تحریم و محدودیت‌های بین‌المللی هموار کرده، نه صرفاً جایگزینی واردات، بلکه شکل‌گیری یک تفکر جدید در مدیریت صنعتی است تفکری که بر خوداتکایی، نوآوری، و بهره‌برداری هوشمندانه از منابع داخلی استوار است. این رویکرد، اگر با اصلاحات نهادی، شفافیت در سیاست‌گذاری، و حمایت پایدار همراه شود، می‌تواند ایران را به یکی از قطب‌های صنعتی منطقه تبدیل کند؛ صنعتی که نه‌تنها نیازهای داخلی را تأمین می‌کند، بلکه در بازارهای جهانی نیز حرفی برای گفتن خواهد داشت.
